Tản mạn ...

TÀU BAY, TÀU HỎA, TÀU BÒ

Nhắc đến ba chữ “Phở Tàu Bay” ai cũng biết đó là một tiệm phở Bắc nổi tiếng lâu đời và độc nhất chỉ có tại Saigon trên đường Lý-Thái-Tổ, nhưng hiện nay thì tại hải ngoại này, ngay sát cạnh Little Saigon thuộc hạt Orange County của tiểu bang Cali, cũng thấy xuất hiện một tiệm Phở Tàu Bay. Nếu từ trung tâm Little Saigon, đi xa thêm một quãng nữa về phía Đông, trên con đường huyết mạch Bolsa, sau khi ngang qua đường Harbor, giáp ranh địa phận thành phố Santa Ana, tiệm Phở Tàu Bay nằm phía bên tay phải. Sở dĩ có dịp nhắc đến tiệm phở này, không phải vì hương vị phở ở đây thơm ngon hơn những nơi khác mà vì đặc biệt ngay trong tiệm, một bản chứng-nhận thị-thực của chủ nhân từ quê nhà, trông giống như tờ môn bài, được đóng khung treo ở một vị trí để mọi người dễ dàng nhìn thấy nhất, rằng đây là Phở TÀU BAY chính-truyền. Xin được miễn bình phẩm ở đây về hương vị của các món Phở, mà chỉ muốn kể thêm ngoài món Phở chính-truyền, nhà hàng còn trang bị trong thực đơn món "Bánh Cuốn Tráng Tay". Kể cũng lạ, có lẽ chính vì có thêm món Bánh Cuốn Tráng Tay độc đáo kia mà thực khách vùng Orange County thường chiếu cố đến tiệm Phở Tàu Bay này nhiều hơn. Mà quả đúng như thế, nhiều lần ngồi trong tiệm quan sát, tôi thấy số thực khách gọi món Bánh Cuốn có phần đông hơn là gọi Phở. Hơn nữa điều lý thú tôi sắp kể ra ở đây, hoàn toàn không dính líu chút nào đến các món Phở hay Bánh Cuốn, mà chỉ là dịp để được nhắc đến cái tên gọi rất gợi hình, đã tạo nên kỳ-tích của cái tên hiệu Phở Tàu Bay thôi.

Hôm ấy sau khi ăn xong, bước lại quầy trả tiền, tôi giả vờ thắc mắc, hỏi người thâu tiền rằng ngày trước tại Việt Nam, vì nguyên do nào mà tiệm nhà lại đặt tên là Phở Tàu Bay? Người thu-ngân ít tuổi, có lẽ là con cháu của chủ nhân tiệm phở Tàu Bay ngày trước, nhìn tôi lúng túng, không biết trả lời ra sao và chắc nghĩ thầm, giữa thời buổi này, sao lại có người rắc rối, thắc mắc về những điều lẩm cẩm như vậy! Thấy vậy, tôi mới ôn tồn giải thích: “Nghe nói thời xa xưa ở ngoài Bắc, Cụ nhà ta khi đi bán phở thường có cái mũ tàu bay... đội trên đầu, không biết có đúng như thế không ?!”

Thật ra không dễ mấy ai trong chúng ta được sinh ra vào thời điểm ấy, để có hân hạnh chiêm ngưỡng cái hình ảnh thân thương mộc mạc đó. Chẳng qua vì tôi vẫn thường say mê đọc tùy bút của Nguyễn-Tuân (*), mà kiến thức về nghệ-thuật ẩm-thực của Ông phải được xếp vào bậc Thày. Thế nên cái tên Tàu Bay kia, xem ra chỉ là hình ảnh của một cái mũ, mà bình-sinh thử hỏi, đâu phải ai cũng biết sự tích ngộ nghĩnh ấy. Nhiều khi có người còn mơ hồ, mỗi khi nghĩ đến phở Tàu Bay là chỉ hình dung đến những tô phở to như cái tàu bay... có nghĩa là đầy ắp bánh và thịt.

Chẳng thế mà sau này ở Saigon, hay ngay tại hải ngoại đây, trong mọi tờ thực đơn của các tiệm phở, xếp hàng trên cùng bao giờ cũng vẫn là những tô Xe Lửa. Các người bạn Mỹ bản xứ vẫn thường gọi đùa đó là những tô “Chou-Chou Train”, để ám chỉ một tô phở cỡ to nhất, nhiều bánh thịt nhất và đương nhiên có đủ các thứ đặc biệt trong đó. Điều này cơ hồ cũng dễ hiểu, có lẽ chỉ là để cố cạnh tranh cho cân xứng với hình ảnh quá gợi hình, gợi cảm và nổi tiếng của tô phở Tàu Bay ngày trước kia chăng?

Chưa hết, lại thêm một lần khác, cũng tại hải ngoại này, nhân có lần ghé thăm một khu phố Việt tại thành phố Chicago, tôi đã nhìn thấy tận mắt tấm bảng hiệu Phở Xe Tăng (Tank Noodle) và tôi đã vào thưởng thức ngay một tô phở xe tăng tại đấy. Lần đó vì vội vã hay lơ đãng mà tôi đã quên không kịp hỏi ý nghĩa của cái tên kia và tại sao lại chọn được cái tên tiệm vô cùng gợi hình ấy. Đoán chừng thì ai cũng thích thú với cái tên ngộ nghĩnh, giàu trí tưởng tượng và đầy dụng-ý của chủ nhân tiệm phở Xe Tăng này!

Lại nữa, đã năm mươi năm xa xứ rồi, không biết có mấy ai còn nhớ được trong tiếng Việt mình ngày trước, có một từ-ngữ khác là tàu bò, dùng để gọi một loại xe trận bọc thép, chạy bằng dây xích, thường được dùng thay cho hai chữ "xe tăng", phiên âm từ ngoại-ngữ “tank” này không nhỉ?

PHÙNG QUÂN

▪

* Trích đoạn :

Tùy-bút về Phở của Nhà văn Nguyễn-Tuân:

“Phở cũng có những quy luật của nó. Như tên các hàng phở, hiệu phở. Tên người bán phở thường chỉ dùng một tiếng, lấy ngay cái tên cúng cơm người chủ hoặc tên con mà đặt làm tên gánh, tên hiệu, ví dụ phở Phúc, phở Lộc, phở Thọ, phở Trưởng ca, phở Tư ... Có khi một cái tên tật nguyền trên thân thể người bán phở được cảm tình quần chúng thân mật nhắc lại thành một cái tên hiệu: phở Gù, phở Lắp, phở Sứt... Cái khuyết điểm trên hình thù ấy đã chuyển thành một cái uy tín trong nghề bán miếng chín mà lưu danh một thời trên cửa miệng những người sành…

Anh hàng phở ấy hay đứng ở đâu bán hàng, họ lấy luôn cái địa điểm ấy mà gọi thành tên người. Bác phở Nhà thương, ông phở Đầu ghi, anh phở Bến tầu điện, anh phở Gầm cầu...

Có khi lấy một vài nét đặc thù trong cách phục sức mà gọi. Cái mũ tàu bay trên đầu ông bán phở thời Tây xưa, đã thành cái tên một người bán phở trứ danh của thủ đô sau này.”